Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (ΣΠΩ) είναι η συχνότερη ενδοκρινική διαταραχή σε γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας και, ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται, η συχνότητά του κυμαίνεται από 4% – 10%.
Xαρακτηρίζεται από χρόνια ανωοθυλακιορρηξία, υπερανδρογοναιμία
και αντίσταση στην ινσουλίνη με επακόλουθα διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και υπογονιμότητα, δασυτριχισμό καθώς και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Σακχαρώδους ∆ιαβήτη τύπου 2 (Σ∆2) και πιθανά Καρδιαγγειακής Νόσου. Η αιτιολογία του συνδρόμου, παρά την εκτεταμένη έρευνα, παραμένει άγνωστη. Το ΣΠΩ είναι μια ετερογενής, σύνθετη διαταραχή με μεγάλη φαινοτυπική ποικιλία, που επηρεάζεται από γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στις οικογένειες των γυναικών με το σύνδρομο υπάρχει γενετική επιρρέπεια στην υπερανδρογοναιμία και την αντίσταση στην ινσουλίνη. Η αντίσταση στην ινσουλίνη παρατηρείται στο 50% των παχυσάρκων και το 20% των φυσιολογικού βάρους ασθενών.
Έχει γενεσιουργό ρόλο στην υπερανδροναιμία και τη χρόνια ανωοθυλακιορρηξία και αποτελεί γενετικό στίγμα αφού παρατηρείται και σε σημαντικό ποσοστό των συγγενών πρώτου βαθμού. Σε μοριακό επίπεδο, η βλάβη είναι εκλεκτική και αφορά τους ινοβλάστες και τα λιποκύτταρα όπου η αυτοφωσφορυλίωση του υποδοχέα της ινσουλίνης είναι σημαντικά μειωμένη ενώ παρατηρείται και ελαττωμένη ινσουλινοεξαρτώμενη δραστηριότητα της PI3 κινάσης στους σκελετικούς μυς. Η αντίσταση στην ινσουλίνη αποτελεί παθογενετικό μηχανισμό και του Σ∆2 και αφορά τους κατεξοχή ιστούς-στόχους όπως το ήπαρ, τους σκελετικούς μύες και το λιπώδη ιστό. Στο ΣΠΩ, η αντίσταση στην ινσουλίνη επιτείνει την υπερανδρογοναιμία (αύξηση παραγωγής από τις ωοθήκες και αύξηση ελεύθερων – βιοδραστικών ανδρογόνων μέσω μείωσης των επιπέδων της φυλοδεσμευτικής σφαιρίνης) η οποία αυξάνει περαιτέρω με μη διευκρινισμένο ακόμα μηχανισμό την αντίσταση στην ινσουλίνη (the vicious cycle of PCOS). Η εμφάνιση Σ∆2 απαιτεί και διαταραχή της έκκρισης ινσουλίνης από τα β-κύτταρα στο πάγκρεας που καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό γενετικά.
Η παχυσαρκία φαίνεται να επιδεινώνει σημαντικά μέσω της αντίστασης στην ινσουλίνη και της αντιρροπιστικής υπερινσουλιναιμίας τόσο το μεταβολικό όσο και το ορμονικό προφίλ των ασθενών. Περίπου 50% των γυναικών με το σύνδρομο είναι παχύσαρκες, ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται, αλλά εξαρτάται και από γεωγραφικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Έτσι, το ποσοστό των παχύσαρκων ασθενών είναι πολύ μεγαλύτερο στις ΗΠΑ απ’ ότι στις μεσογειακές χώρες. Η παχυσαρκία είναι συνήθως κεντρικού τύπου και είναι ανεξάρτητη από το ∆είκτης Μάζας Σώματος (∆ΜΣ). Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ο Σ∆2 εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα στις γυναίκες με ΣΠΩ, με αποτέλεσμα το σύνδρομο να έχει αναγνωριστεί ως σημαντικός ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη Σ∆2 τόσο από τη ∆ιεθνή Ομοσπονδία ∆ιαβήτη (International Diabetes Federation-IDF) όσο και την Αμερικανική ∆ιαβητολογική Εταιρία (American Diabetes Association-ADA).
Οι γυναίκες με ΣΠΩ έχουν 2 – 5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο και ο Σ∆2 εμφανίζεται συνήθως νωρίτερα σε αυτές, συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια αναγνώρισης προβλεπτικών παραγόντων για ανάπτυξη Σ∆2 στον πληθυσμό των γυναικών με ΣΠΩ, έτσι ώστε να αναγνωρίζονται εγκαίρως οι γυναίκες που ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου ανάπτυξης Σ∆2 με σκοπό την πιο εντατική παρακολούθησή τους και τη λήψη μέτρων που πιθανόν θα αποτρέψουν ή θα καθυστερήσουν την εκδήλωση της νόσου. Ο κίνδυνος για την εμφάνιση Σ∆2 σχετίζεται θετικά με το ∆ΜΣ, το θετικό κληρονομικό ιστορικό και τα χαμηλά επίπεδα της φυλοδεσμευτικής σφαιρίνης (SHBG). Κατά την εγκυμοσύνη ο σχετικός κίνδυνος για την εμφάνιση Σ∆2, προεκλαμψίας και πρόωρου τοκετού σε γυναίκες με ΣΠΩ είναι πολύ μεγαλύτερος σε σχέση με τις υγιείς (OR=2,94, OR=3,47 και OR=1,75 αντίστοιχα). Το πρόβλημα με τα δεδομένα για το Σ∆2 στις γυναίκες με ΣΠΩ ήταν ότι προέκυψαν από κλινικές μελέτες με αρκετούς μεθοδολογικούς περιορισμούς, όπως το μικρό μέγεθος του δείγματος, τα διαφορετικά κριτήρια για τη διάγνωση του συνδρόμου αλλά και του Σ∆, και το μικρό διάστημα παρακολούθησης.
Το 2012 μία μεγάλη προοπτική μελέτη, που έλαβε χώρα στην Ιταλία με μέση διάρκεια παρακολούθησης τα 16,9 έτη και ελάχιστη διάρκεια τα 10 έτη, επιβεβαίωσε ότι η επίπτωση του Σ∆2 στις Ιταλίδες με ΣΠΩ ήταν 2,6 φορές υψηλότερη συγκριτικά με το γενικό γυναικείο πληθυσμό, και ότι ο επιπολασμός του Σ∆2 στις γυναίκες μέσης ηλικίας με ΣΠΩ ήταν 6.8 φορές υψηλότερος σε σχέση με το γενικό γυναικείο πληθυσμό της ίδιας ηλικίας. Παράλληλα, διαπιστώθηκαν και διάφοροι προβλεπτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη Σ∆2 σε αυτές τις γυναίκες. Συγκεκριμένα, ο υψηλότερος ∆ΜΣ, τα υψηλότερα επίπεδα γλυκόζης πλάσματος νηστείας και η υψηλότερη απάντηση στο αυξημένο γλυκαιμικό φορτίο στην αρχική εκτίμηση αποδείχθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με αυξημένο κίνδυνο για Σ∆2, ενώ τα υψηλότερα επίπεδα SHBG στην παρακολούθηση αποδείχθηκαν να σχετίζονται με χαμηλότερο κίνδυνο για Σ∆2. Η παχυσαρκία είναι συχνή στις γυναίκες με ΣΠΩ, και μια σταδιακή αύξηση του επιπολασμού της δυσανεξίας στη γλυκόζη καθώς αυξάνεται ο ∆ΜΣ έχει περιγραφεί σε πολλές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε γυναίκες με ΣΠΩ. Στη συγκεκριμένη μελέτη τα ποσοστά εμφάνισης του διαβήτη διαστρωματώθηκαν με βάση το ∆ΜΣ κατά την αρχική διάγνωση του ΣΠΩ, ο απόλυτος κίνδυνος εμφάνισης Σ∆2 αυξήθηκε σταθερά με το ∆ΜΣ και ήταν ιδιαίτερα υψηλός για τις παχύσαρκες γυναίκες.
Επίσης, ενδιαφέρον παρουσίασε η αρνητική συσχέτιση μεταξύ υψηλότερων επιπέδων SHBG κατά την παρακολούθηση για Σ∆2. Η σχέση αυτή συμφωνεί με τα περισσότερα από τα αποτελέσματα προοπτικών μελετών που πραγματοποιήθηκαν στο γενικό πληθυσμό. Υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις ότι η υπερανδρογοναιμία, αυτή καθ’ αυτή, μπορεί να αντικατοπτρίζει την υποκείμενη μεταβολική δυσλειτουργία και μια τάση προς δυσανεξία στη γλυκόζη στις γυναίκες. Επομένως, η πρώτη πιθανή εξήγηση αυτής της σύνδεσης είναι ότι η SHBG μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση του Σ∆2 με τη ρύθμιση των βιολογικών επιδράσεων της ελεύθερης τεστοστερόνης σε περιφερειακούς ευαίσθητους στην ινσουλίνη ιστούς. Ωστόσο, είναι επίσης πιθανόν ότι τα υψηλά επίπεδα SHBG μπορούν να συμβάλλουν άμεσα (μέσω ακόμα άγνωστων μηχανισμών) στην προστασία από ανάπτυξη Σ∆2.
∆ύο πρόσφατες προοπτικές μελέτες από τη Σκανδιναβία, ξεκαθάρισαν περισσότερο τη σχέση του συνδρόμου με τον Σ∆2. Στη μελέτη από τη Φιλανδία φάνηκε ότι, ενώ το ΣΠΩ αυτό καθαυτό αύξανε τον κίνδυνο εμφάνισης Σ∆2 στις υπέρβαρες/παχύσαρκες (∆ΜΣ>25kg/m2) γυναίκες με ΣΠΩ σε σύγκριση με τις υπέρβαρες/παχύσαρκες γυναίκες του δείγματος ελέγχου, οι γυναίκες με ΣΠΩ και φυσιολογικό βάρος σώματος δεν παρουσίαζαν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Σ∆2. Επιπλέον, η αύξηση του σωματικού βάρους μεταξύ των ηλικιών 14, 31 και 46 ετών ήταν σημαντικά υψηλότερη στις γυναίκες με ΣΠΩ που ανάπτυξαν Σ∆2 συγκριτικά με αυτές με ΣΠΩ και φυσιολογική ανοχή στη γλυκόζη, με την πιο σημαντική αύξηση να παρατηρείται νωρίς στην ενήλικη ζωή. Στη δεύτερη μελέτη επιβεβαιώθηκαν τα ανωτέρω αποτελέσματα, αλλά επιπλέον δεν διαγνώστηκε Σ∆2 σε καμμιά γυναίκα με ΣΠΩ και ∆ΜΣ<25kg/m2 ή περίμετρο μέσης<88cm και η ηλικία δεν αποτελούσε για αυτές επιβαρυντικό παράγοντα εμφάνισης Σ∆2. Τέλος, ο φαινότυπος του συνδρόμου δεν επηρέαζε τον κίνδυνο για Σ∆2, μετά από διόρθωση για το ∆ΜΣ και την ηλικία.
Συμπερασματικά, ο κίνδυνος ανάπτυξης Σ∆2 αυξάνει σημαντικά στις γυναίκες μέσης ηλικίας με ΣΠΩ, και για αυτό θα πρέπει να ελέγχονται περιοδικά για εμφάνιση Σ∆2. Ο ∆ΜΣ, η γλυκόζη αίματος και τα επίπεδα κυκλοφορούσης SHBG αποτελούν προβλεπτικούς παράγοντες κινδύνου. Ο έλεγχος διαλογής με ∆οκιμασία Ανοχής στη Γλυκόζη (OGTT) ή γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1c) θα πρέπει να στοχεύει κυρίως στις υπέρβαρες/παχύσαρκες γυναίκες με ΣΠΩ. Τέλος, είναι μείζονος σημασίας η διαχείριση του βάρους ήδη κατά την εφηβεία και νωρίς στην ενηλικίωση για την πρόληψη της ανάπτυξης του Σ∆2 σε γυναίκες με ΣΠΩ, καθώς η περίοδος μεταξύ 14 και 31 ετών φαίνεται να είναι ένα κρίσιμο χρονικό παράθυρο κατά το οποίο οι γυναίκες με ΣΠΩ που πρόκειται να αναπτύξουν Σ∆2 κατά τη μέση ηλικία παρουσιάζουν δραματική αύξηση του βάρους τους.
Τεύχος 51 σελίδα 27 Πατήστε εδώ
