Μπούσμπουλας Σταύρος
Παθολόγος με εξειδίκευση στο Διαβήτη.
Διευθυντής ΕΣΥ, Υπεύθυνος του Διαβητολογικού Κέντρου
«Όλα τα άτομα με διαβήτη δεν είναι ίδια.
Υπάρχει αυξημένη ανάγκη για εξατομικευμένη φροντίδα, που να κατανοεί τις ανησυχίες τους, τις προτεραιότητές τους, τις συναισθηματικές τους ανάγκες, με άλλα λόγια να εισδύει στο κόσμο τους. Ο γιατρός και το άτομο με διαβήτη συζητούν, όπου είναι δυνατόν, για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος, συνεννοούνται για τη θεραπεία και τη συνέχιση της παρακολούθησης. Η συνταγογράφηση από μόνη της δεν εξασφαλίζει τίποτα. Σε αυτή την κατεύθυνση προσπαθώ και εγώ να ευαισθητοποιήσω τους νεότερους συναδέλφους.»
Παρόλη την ενημέρωση και τις προσπάθειες των θεσμών, σε παγκόσμιο επίπεδο, να υπάρξει μείωση των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 η αύξηση τους συνεχίζει ανεξέλεγκτα της πορεία της. Που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
Ο διαβήτης τύπου 2 ακολουθεί το «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε».
Αυτό απορρέει από την ταχεία κοινωνική και πολιτιστική αλλαγή, τη γήρανση του πληθυσμού, την αστικοποίηση, την αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, την καθιστική ζωή και τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Τα επιδημιολογικά στοιχεία για τη χώρα μας δυστυχώς υποδηλώνουν την αυξητική πορεία (περίπου 1 στους 10 ενήλικες έχουν διαβήτη). Τα δεδομένα αυτά σε συνδυασμό με το αυξημένο ποσοστό παχυσαρκίας στην παιδική και εφηβική ηλικία στη χώρα μας δείχνουν ότι δύσκολα θα αναχαιτιστεί η επιδημική έξαρση. Το πρότυπο της «Μεσο γειακής Διατροφής» δυστυχώς αποτελεί για τα παιδιά «μακρινό παρελθόν».
Λαμβάνοντας υπόψη μας το παραπάνω γεγονός, θα θέλαμε να μας πείτε ποιες είναι οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η επιστημονική κοινότητα στο άμεσο μέλλον;
Μπροστά στα δεδομένα αυτά, υπάρχει επιτακτική ανάγκη για δράση.
Προκλήσεις σε επίπεδο πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και σωστής διαχείρισης από τους γιατρούς, τους επαγγελματίες υγείας και τα άτομα με διαβήτη, με σκοπό τη μείωση των επιπλοκών. Ο διαβήτης τύπου 2 – που αφορά την πλειοψηφία των περιστατικών με διαβήτη – μπορεί να προληφθεί σε πολλές περιπτώσεις. Όμως προϋποθέτει αλλαγές στον τρόπο ζωής, δηλαδή διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους, αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και αποφυγή του καπνίσματος. Απαιτείται ουσιαστική ενημέρωση και τακτικός έλεγχος – παρακολούθηση των ατόμων που είναι σε κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2. Αυτό σημαίνει ότι οι μεμονωμένες προσπάθειες δεν επαρκούν.
Χρειάζεται κοινωνική προσέγγιση συνολικά, μέσα από καλά δομημένα Εθνικά Σχέδια, τα οποία δεν θα είναι μόνο «στα χαρτιά» αλλά ενεργά, αξιολογήσιμα και που η εποικοδομητική κριτική θα βοηθήσει στη βελτίωσή τους.
Έχοντας μια πολυετή εμπειρία στο διαβήτη, πιστεύετε ότι η αντιμετώπιση του κάθε ατόμου με διαβήτη πρέπει να γίνεται εξατομικευμένα ή πρέπει να ακολουθείται ένα συγκεκριμένο πλαίσιο;
διαβήτης είναι μια απαιτητική νόσος, που χρειάζεται σωστή ρύθμιση και παρακολούθηση. Ο κίνδυνος ανάπτυξης επιπλοκών διαμορφώνεται ανάλογα με τα επίπεδα της γλυκαιμίας, όπως αυτή εκτιμάται με τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1c). Υπάρχουν στοιχεία που μας ενθαρρύνουν στο να προσπαθήσουμε να πετύχουμε και να διατηρήσουμε το στόχο της καλής ρύθμισης στο διαβήτη τύπου 1 και 2. Νεότερα δεδομένα, μετά από μελέτες επί των καρδιαγγειακών εκβάσεων στο διαβήτη τύπου 2, δείχνουν ότι δεν ωφελούνται όλοι από την επιθετική ρύθμιση του σακχάρου.
Γι΄ αυτό, είναι σημαντικό να γίνεται εξατομίκευση των θεραπευτικών στόχων. Τιμές HbA1c < 7% πρέπει να επιδιώκονται για την πλειοψηφία των ατόμων με διαβήτη. Όμως, να επιδιώκονται περισσότερο αυστηροί στόχοι σε επιλεγμένα άτομα π. χ. σε άτομα με μικρή διάρκεια διαβήτη μακρό προσδόκιμο επιβίωσης και όχι σημαντικές επιπλοκές, και όλα αυτά χωρίς σημαντικές υπογλυκαιμίες ή άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες από τη θεραπεία.
Αντίθετα, λιγότεροι αυστηροί στόχοι, όπως τιμές HbA1c 7% – 7,5% ή ακόμη υψηλότερες σε άτομα π.χ. με ιστορικό σοβαρών υπογλυκαιμιών, περιορισμένο προσδόκιμο ζωής, ήδη προχωρημένες επιπλοκές ή σημαντικά συνυπάρχοντα νοσήματα. Περάσαμε από το «όσο πιο χαμηλά, τόσο πιο καλά» στη επικεντρωμένη στο άτομο με διαβήτη προσέγγιση. «Η επικεντρωμένη στον ασθενή ιατρική φροντίζει να κατανοεί τις ασθένειες με τον τρόπο με τον οποίο τις βιώνουν οι ίδιοι οι ασθενείς». Η επικοινωνία γιατρού – ασθενούς έχει ιδιαίτερη αξία.
Μια άσχημη πρώτη συνάντηση μπορεί να καταστρέψει κάθε μελλοντική προσπάθεια επικοινωνίας. Συχνά δεν έχουμε μια δεύτερη ευκαιρία για την πρώτη εντύπωση. Ποτέ στο πανεπιστήμιο δε διδαχτήκαμε πρακτικές προσέγγισης του πάσχοντα. Πέρασαν πάνω από 20 χρόνια από την εξειδίκευσή μου στο διαβήτη στην Πολυκλινική. Η κ.
Μπενρουμπή με ευαισθητοποίησε για την ανάγκη εκμάθησης μιας γλώσσας. Της γλώσσας του σώματος, μιας γλώσσας που πρέπει κανένας να μάθει να ερμηνεύει π.χ. το φέρσιμο, τις κινήσεις, τα λόγια των άλλων και τα μηνύματα που κρύβονται. Κατάλαβα ότι η τέχνη του ακούειν είναι σημαντικό πράγμα, αφού κανείς ακούει με τα μάτια, με την αφή και δεν ακούει μόνο ο «έχων ώτα» κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά. Όλα τα άτομα με διαβήτη δεν είναι ίδια.
Υπάρχει αυξημένη ανάγκη για εξατομικευμένη φροντίδα, που να κατανοεί τις ανησυχίες τους, τις προτεραιότητές τους, τις συναισθηματικές τους ανάγκες, με άλλα λόγια να εισδύει στο κόσμο τους. Ο γιατρός και το άτομο με διαβήτη συζητούν, όπου είναι δυνατόν, για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος, συνεννοούνται για τη θεραπεία και τη συνέχιση της παρακολούθησης. Η συνταγογράφηση από μόνη της δεν εξασφαλίζει τίποτα. Σε αυτή την κατεύθυνση προσπαθώ και εγώ να ευαισθητοποιήσω τους νεότερους συναδέλφους.
Ποια είναι τα συνήθη προβλήματα που αντιμετωπίζετε στην καθημερινή σας πρακτική στο νοσοκομείο;
Το Διαβητολογικό μας Κέντρο, του οποίου έχω την υπευθυνότητα, ιδρύθηκε και στελεχώθηκε από τον τ.
Διευθυντή μας κ. Σ. Παππά. Σήμερα, παρακολουθούνται πάνω από δέκα χιλιάδες άτομα με διαβήτη. Είμαστε τέσσερεις εξειδικευμένοι γιατροί, δυο νοσηλεύτριες, δύο επισκέπτριες υγείας, μία ψυχολόγος, μία γραμματέας και το Κέντρο μας λειτουργεί σε καθημερινή βάση για να καλύψουμε τις αυξημένες και ιδιαίτερες ανάγκες της περιοχής.
Ευτυχώς διαθέτουμε επαρκείς χώρους για: αναμονή, εξέταση, εκπαίδευση, έρευνα και θα μπορούσα να πω ότι είμαστε «πρόκληση για σύγκριση». Πιστεύω ότι ο χώρος ιατρικής εξέτασης εμπνέει και δημιουργεί προϋποθέσεις για εποικοδομητική επικοινωνία. Όμως, τα Διαβητολογικά Ιατρεία και Κέντρα πέραν της αντιμετώπισης του διαβήτη αποτελούν και κέντρα έρευνας. Η συμμετοχή μας σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, σε πολυκεντρικές, προοπτικές μελέτες αλλά και η εκπαιδευτική δραστηριότητα (ενδο-και-εξωνοσοκομειακά) απαιτεί προσωπική αυταπάρνηση, μεράκι και ιδιαίτερη ευαισθησία. Το να πετύχει ο στόχος αυτός δε μπορεί να είναι υπόθεση ενός ανθρώπου αλλά η προσπάθεια μιας ομάδας και εδώ θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους συμμετέχουν σε αυτή τη συλλογική δουλειά.
Βέβαια, στη μνημονιακή κρίση τίποτα δεν περνά απαρατήρητο. Η οικονομική κρίση αναγκάζει όλο και περισσότερα άτομα με διαβήτη να προσέρχονται στα δημόσια νοσοκομεία, οι δομές του νοσοκομείου αποδυναμώνονται, οι αντοχές όλων ελαττώνονται. Πιστεύω ότι τα καταφέρνουμε, χάριν της συλλογικής προσπάθειας. Σκοπός μου είναι να αποσβένονται οι εντάσεις, να μη χαθεί η ευγένεια, η ζεστασιά και η προσπάθεια εξυπηρέτησης.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο να διαπιστώνεται, πχ εξαιτίας ενός εμφράγματος, ότι το συγκεκριμένο άτομο είχε αδιάγνωστο διαβήτη.
Γιατί πιστεύετε ότι παρουσιάζονται αυτού του είδους τα περιστατικά. Μπορεί όντως ο διαβήτης να λειτουργεί «ύπουλα» και να μην γίνεται αντιληπτός, ή δεν υπάρχει η κατάλληλη παιδεία και ενημέρωση του κόσμου ώστε να αντιληφτεί την εμφάνιση του διαβήτη;
Δυστυχώς, τα συμπτώματα στο διαβήτη τύπου 2 μπορεί να εμφανιστούν ήπια ή να απουσιάζουν τελείως. Έτσι, ο διαβήτης πολλές φορές ανακαλύπτεται πολύ αργά, με τη διάγνωση κάποιας επιπλοκής π.χ. νοσηλεία για οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ή με την εγκατάσταση εγκεφαλικού επεισοδίου. Καθυστερημένη διάγνωση σημαίνει πως πολλοί άνθρωποι με διαβήτη τύπου 2 θα αντιμετωπίσουν τουλάχιστον μια επιπλοκή μέχρι τη στιγμή που θα διαγνωστούν με διαβήτη.
Γι΄ αυτό έχει μεγάλη σημασία η έγκαιρη διάγνωση του διαβήτη και στη συνέχεια η σωστή αντιμετώπιση. Έχουμε στοιχεία που δείχνουν ότι η έγκαιρη, σωστή γλυκαιμική ρύθμιση μειώνει τις επιπλοκές, εξασφαλίζει ποιότητα ζωής στο άτομο με διαβήτη και μειώνει το οικονομικό φορτίο για το σύστημα υγείας. Ο διαβήτης, όπως και άλλες ασθένειες, δεν έχουν «περίοδο χάριτος».
Πιστεύετε ότι υπάρχει επαρκής ενημέρωση και δράσεις από την πολιτεία για την πρόληψη και αντιμετώπιση του διαβήτη;
Εδώ τα πράγματα δεν είναι ευχάριστα. Στη χώρα μας οργανωμένα προγράμματα πρόληψης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού υπάρχουν μόνο «επί χάρτου».
Η διαδικασία υλοποίησης δε διαφαίνεται να «λαμβάνει σάρκα και οστά». Όμως, ενημερωτικές εκπομπές, ομιλίες, σεμινάρια με σκοπό την ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας και του κοινού όλο και περισσότερα γίνονται με την πρωτοβουλία επιστημονικών φορέων, συλλόγων και γενικά όσων ασχολούνται με το διαβήτη. Όμως, η πολιτεία μαζί με τους επιστημονικούς φορείς πρέπει να εστιάσουν στην εκπαίδευση. Τα περισσότερα άτομα δεν έχουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση για το διαβήτη στη χώρα μας. Δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για εκπαίδευση των εκπαιδευτών, που είναι εξίσου σημαντική για την ομάδα φροντίδας στο διαβήτη.
Εκτιμάτε ότι, εξαιτίας των νέων αντιδιαβητικών φαρμάκων, έχει αλλάξει η ποιότητα ζωής των ατόμων με διαβήτη. Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον στην αντιμετώπιση του διαβήτη;
Ο τομέας έρευνας του διαβήτη συνεχώς εξελίσσεται. Νέα φάρμακα έρχονται και καλύπτουν αρκετές από τις ανεκπλήρωτες ανάγκες. Είναι σημαντικό ότι οι αναστολείς DPP-4, οι αγωνιστές GLP-1 και οι αναστολείς SGLT2 είναι αποτελεσματικά και ασφαλή φάρμακα, που δεν αυξάνουν ή μειώνουν το σωματικό βάρος (τα δύο τελευταία). Επιπλέον, έχουν δείξει (εμπαγλιφλοζίνη, λιραγλουτίδη) καρδιαγγειακό όφελος.
Επίσης, δεν προκαλούν υπογλυκαιμία. Οι νεότερες ινσουλίνες που πλέον διαθέτουμε είναι πιο ευέλικτες, προκαλούν μικρότερη αύξηση βάρους και λιγότερες υπογλυκαιμίες. Η υπογλυκαιμία δεν είναι απλά η μειωμένη τιμή σακχάρου αλλά μια κατάσταση που αναστατώνει, φοβίζει και απομακρύνει το άτομο με διαβήτη από τη συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή. Η υπογλυκαιμία, εν δυνάμει και μέχρις αποδείξεως του εναντίου, είναι ο κύριος ύποπτος για πολλές δυσάρεστες καταστάσεις, που μπορούν να συμβούν σε ένα αγγειακά επιβαρυμένο αγγειακό σύστημα, όπως αυτό του διαβήτη. Με την έννοια αυτή, τα νεότερα φάρμακα του διαβήτη βελτιώνουν τη ποιότητα ζωής.
Μαγική «συνταγή» για να νικηθεί ο διαβήτης δεν υπάρχει. Η τεχνολογία μας εμπλουτίζει συνεχώς με όπλα να τον αντιμετωπίσουμε, δηλαδή φάρμακα και σύγχρονη επιστημονική γνώση. Ο εντοπισμός του υπεύθυνου γονιδιακού χάρτη και η εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης των «υποψήφιων» διαβητικών θα ήταν η λύση στο πρόβλημα αλλά απέχει πολύ από το σήμερα. Γνωρίζουμε ότι ο διαβήτης τύπου 2, σε αντίθεση με το διαβήτη τύπου 1, μπορεί να προληφθεί σε ορισμένες περιπτώσεις. Ο σχεδιασμός προώθησης προγραμμάτων σωματικής άσκησης και υγιεινών επιλογών διατροφής, στα πρότυπα της μεσογειακής δίαιτας, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη.
Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στις ομάδες υψηλού κινδύνου και κυρίως στην παιδική και εφηβική παχυσαρκία, που αποτελεί μια αναδυόμενη καταστροφή.
Εκτιμάτε ότι υπάρχει ανάγκη στήριξης των οικονομικά ασθενέστερων συμπολιτών μας που έχουν διαβήτη. Έχετε συναντήσει περιστατικά που εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων τους δεν διαχειρίζονται σωστά το διαβήτη τους, πχ αγορά φαρμάκων και αλλαγή στη διατροφή τους;
Είναι αυτονόητο ότι η οικονομική κρίση έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στα άτομα με διαβήτη. Καθημερινά βιώνουμε περιπτώσεις τροποποίησης ή και διακοπής της φαρμακευτικής αγωγής, δυσκολία στη διενέργεια παρακλινικών εξετάσεων ή στη δυνατότητα επίσκεψης σε γιατρούς. Ακόμη και οι διατροφικές συνήθειες σε αρκετούς έχουν επηρεαστεί.
Η φτώχεια αποτελεί ισχυρότερο παράγοντα κινδύνου σε σύγκριση με πολλούς άλλους. Η ανέχεια προκαλεί, επιπλέον του διαβήτη, ψυχολογική επιβάρυνση και περιορίζει την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Είναι θετικό ότι η πολιτεία παρέχει τη δυνατότητα συνταγογράφησης φαρμάκων και παρακλινικών εξετάσεων σε ανασφάλιστους αλλά αυτό δεν καλύπτει το πρόβλημα. Η εύκολη πρόσβαση στις δομές υγείας είναι απαραίτητη. Ο εθελοντισμός, η ευαισθητοποίηση κοινωνικών ομάδων και η συνεργασία με κοινωνικά ιατρεία – φαρμακεία – παντοπωλεία ίσως απαλύνουν το φορτίο που σηκώνουν οι ευάλωτες αυτές ομάδες.
Το εφετινό σύνθημα για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας για το διαβήτη είναι “Eyes on Diabetes”. Ποιο είναι το δικό σας μήνυμα και οι δικές σας συμβουλές στο πλαίσιο του παγκόσμιου εορτασμού;
Το εφετινό σύνθημα της Παγκόσμιας Ημέρας είναι “Eyes on Diabetes». Παραφράζοντάς το στα Ελληνικά τονίζει ότι πρέπει να δώσουμε όλη την προσοχή μας στην πρώιμη διάγνωση του διαβήτη και, κατ΄ επέκταση, στην έγκαιρη θεραπευτική του αντιμετώπιση για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης χρόνιων επιπλοκών. Ιδιαίτερη αναφορά στον εφετινό εορτασμό γίνεται στη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, που μπορεί να οδηγήσει σε ελάττωση της όρασης, μέχρι και τύφλωση. Ένας στους τρεις που ζουν σήμερα με διαβήτη θα αναπτύξει την επιπλοκή αυτή.
Ο τακτικός έλεγχος, η καλή ρύθμιση του σακχάρου, της αρτηριακής πίεσης, των λιπιδίων και η διακοπή του καπνίσματος ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο. Η ολιστική αντιμετώπιση του διαβήτη αποτελεί μονόδρομο, ώστε να αναχαιτιστεί η εξέλιξη της πάθησης και να περιοριστεί ο κίνδυνος επιπλοκών. Θα μπορούσαμε να πούμε στα άτομα με διαβήτη: «τον διαβήτη και τα μάτια σας».
Τεύχος 46 Πατήστε εδώ
