παιδοψυχίατρος-ψυχίατρος, διευθύντρια ΕΣΥ, π. επικ.
καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών,
Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»
Θα ήταν ευχής έργο σε όλες τις παιδοψυχιατρικές κλινικές, στα νοσοκομεία «Α. και Π. Κυριακού», Πεντέλης και Σισμανόγλειο να δημιουργηθούν υπηρεσίες διασυνδετικής παιδοψυχιατρικής και μέσω αυτής να υπάρξουν συνεργασίες με τα διαβητολογικά τμήματα ώστε η αντιμετώπιση των παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη και των οικογενειών τους να γίνεται μέσα από μια βιοψυχοκοινωνική αντίληψη
Είστε διευθύντρια στην πανεπιστημιακή παιδοψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου παίδων «Η Αγία Σοφία». Αναμφίβολα, η κλινική σας τελεί σπουδαίο έργο, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι η αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη πρέπει να είναι πολύπλευρη, ειδικά όταν έχουμε απέναντί μας ένα παιδί.
Φαντάζομαι ότι χρειάζονται πολύ επιδέξιοι χειρισμοί για να αντιληφθεί και να αποδεχτεί το παιδί το γεγονός ότι θα πρέπει στο εξής να ζει με τον διαβήτη του. Μιλήστε μας λίγο για τις δραστηριότητες του τμήματός σας και τις κύριες δυσκολίες που συναντάτε στην καθημερινή πράξη.
Μετά από πολύχρονη ειδίκευση στην ψυχιατρική και παιδοψυχιατρική και εργασία στη Βοστόνη των ΗΠΑ όπου υπήρξα επίκουρη καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Tufts, επέστρεψα στο παιδοψυχιατρικό τμήμα του νοσοκομείου παίδων «Η Αγία Σοφία». Η εμπειρία μου με τη διασυνδετική παιδοψυχιατρική στο παιδιατρικό νοσοκομείο του New England Medical Center του Πανεπιστημίου Tufts, μου είχε γεννήσει την επιθυμία να εργασθώ και στην Ελλάδα σε μια τέτοια υπηρεσία την οποία οργάνωσα μέσα στο πλαίσιο του ήδη υπάρχοντος παιδοψυχιατρικού τμήματος. Όταν λέμε διασυνδετική συμβουλευτική παιδοψυχιατρική εννοούμε τη διασύνδεση, τη στενή συνεργασία δηλαδή μεταξύ ψυχιατρικής κλινικής και των άλλων κλινικών του νοσοκομείου, ώστε να κατανοούνται και να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα των παιδιών με ένα σφαιρικό τρόπο και όχι αποσπασματικά.
Έτσι βοηθάμε, σας λέω ενδεικτικά, στη διάγνωση ψυχικών διαταραχών που υποδύονται οργανικές καταστάσεις, στην αντιμετώπιση ψυχολογικών αντιδράσεων που συνοδεύουν την οξεία εμφάνιση της ασθένειας αλλά και τη χρόνια ασθένεια, στην αντιμετώπιση αποπειρών αυτοκτονίας και σε πολλά άλλα.
Η συνεργασία μας με τις άλλες παιδιατρικές ειδικότητες και το νοσηλευτικό προσωπικό είναι πολύ καλή, έχει γίνει φιλική θα έλεγα με το πέρασμα των χρόνων. Η ύπαρξη του πλούτου των περιστατικών που διαθέτει το νοσοκομείο είναι ένας σπουδαίος παράγοντας για την καλή εκπαίδευση των ειδικευομένων παιδοψυχιάτρων αλλά και αυτών των άλλων ειδικοτήτων. Οι ασθενείς και οι οικογένειές τους μας δέχονται μέσα από σύσταση από τον παιδίατρο και τις περισσότερες φορές αισθάνονται ανακούφιση που υπάρχει μια τέτοια υπηρεσία στο νοσοκομείο.Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις όπου το άγχος και η συσσώρευση προβλημάτων δημιουργούν αρνητική στάση στους γονείς. Στις οικογένειες και παιδιά με πρωτοεμφανιζόμενο σακχαρώδη διαβήτη μια από τις παρεμβάσεις που κάνουμε είναι στην περίοδο που εμείς ονομάζουμε «περίοδο πένθους», δηλαδή στην περίοδο θλίψης και άγχους που παρουσιάζεται στην οικογένεια με την αναγγελία της ύπαρξης του σακχαρώδη διαβήτη.
Και πώς προέκυψε η δική σας ενασχόληση με το παιδί που έχει σακχαρώδη διαβήτη και την οικογένειά του; Μέσω της διασυνδετικής παιδοψυχιατρικής;
Βέβαια, αλλά πιο συγκεκριμένα επειδή η καθηγήτρια ενδοκρινολογίας Αικ. Δάκου-Βουτετάκη μου ζήτησε να συνεργαστώ μαζί της στον τομέα αυτό. Έτσι πέραν της ψυχολογικής παρέμβασης στην καθημερινή κλινική πράξη, η οποία γίνεται στο πλαίσιο των διαβητολογικών ιατρείων και επεκτάθηκε στην παρέμβαση στις οικογένειες με παιδιά με πρωτοεμφανιζόμενο σακχαρώδη διαβήτη που νοσηλεύονται στις κλινικές του νοσοκομείου, είχα την ευκαιρία να συμμετάσχω σε όλα τα εκπαιδευτικά συνέδρια που οργάνωσε η Αικ. Δάκου σε συνεργασία με τον ενδοκρινολόγο Δ. Χιώτη, την οργάνωση Φίλων του Παιδιού με Ενδοκρινολογικό Νόσημα «Ο Γαληνός» και την ΕΛΟΔΙ.
Τελευταία συγκροτήσαμε ομάδες βοήθειας γονιών, παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη, στο πλαίσιο του συλλόγου «Ο Γαληνός» και της ΕΛΟΔΙ.
Στο άτομο με διαβήτη το ζητούμενο του θεράποντα γιατρού είναι η σωστή ρύθμιση, είτε πρόκειται για ενήλικα είτε για ένα παιδί. Εσείς, από την πλευρά σας πρέπει να εξασφαλίσετε το σωστό ψυχολογικό υπόβαθρο, ώστε το παιδί με διαβήτη να πειστεί και να ακολουθήσει το σωστό μονοπάτι που θα το οδηγήσει στη σωστή ρύθμιση. Υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνικές προς αυτήν την κατεύθυνση;
Ο παιδοψυχίατρος που ασχολείται με παιδιά με χρόνια ασθένεια όπως ο σακχαρώδης διαβήτης ασχολείται με το παιδί αλλά και την οικογένειά του.
Επίσης έχει μια στενή συνεργασία με τον γιατρό που θεραπεύει το παιδί κι έτσι υπάρχει μια ολική αντιμετώπιση της κατάστασης. Ο παιδοψυχίατρος πρέπει να δημιουργήσει μια σχέση με το παιδί που θα του επιτρέψει να κατανοήσει πώς βλέπει το παιδί τον σακχαρώδη διαβήτη και τι το δυσκολεύει ως προς την προσαρμογή του σε αυτόν.
Εξετάζει ποιοι άλλοι παράγοντες παρεμβαίνουν και αποτρέπουν την καλή προσαρμογή. Είναι οι δυσκολίες στο σχολείο, οι φίλοι, σχέσεις και γεγονότα στην οικογένεια; Από την άλλη πλευρά, ή μάλλον πιο δίπλα, στέκονται οι γονείς, με τις δικές τους προσωπικότητες, προβλήματα και ανησυχίες. Πρέπει να δει ο ειδικός πώς όλοι αυτοί οι παράγοντες αλληλοδιαπλέκονται, ποιους θα ενισχύσει και ποιων την έκταση θα προσπαθήσει να μειώσει.
Σημαντικός στόχος είναι να αυξηθεί η κατανόηση όλων για το πρόβλημα αλλά και για τις αντιδράσεις και συμπεριφορές των μελών της οικογένειας. Επίσης χρειάζεται να ενισχυθεί ο δεσμός μεταξύ των μελών και να ενισχυθούν θετικές πλευρές της ζωής της οικογένειας, που με τη σειρά τους θα τροφοδοτήσουν θετικότερες αντιδράσεις.
Η εφηβεία αποτελεί από μόνη της μια ευαίσθητη ηλικία, συνήθως συνυφασμένη με την έννοια της αντίδρασης και της επανάστασης από την πλευρά των εφήβων.
Τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα όταν μιλάμε για έναν έφηβο με διαβήτη;
Πράγματι η εφηβεία δημιουργεί προβλήματα στα παιδιά με διαβήτη. Είναι πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν όπως οι ορμονικές αλλαγές, η διάθεση για αυτονομία, οι ευρείες σχέσεις με άλλα παιδιά και το άλλο φύλο, καθώς και η έντονη ανησυχία των γονιών.
Ένα παιδί που ήταν συνεργάσιμο έως τα 12-13 χρόνια, μπορεί να γίνει πολύ πιο δύσκολο κατά την εφηβεία. Σε αυτά τα χρόνια μετά από πειραματισμούς του εφήβου θεμελιώνεται μια ευρύτερη κατανόηση του τι σημαίνει σακχαρώδης διαβήτης και αρχίζει μια ευρύτερη αποδοχή του προβλήματος. Οι γονείς χρειάζονται αλληλοϋποστήριξη, εξάσκηση των διαπραγματευτικών τους ικανοτήτων, συναισθηματική ταύτιση με τον έφηβο και χρησιμοποίηση της προηγούμενης καλής σχέσης που είχαν χτίσει με αυτόν, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τη νέα αυτή κατάσταση.
Η παιδική παχυσαρκία έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ένα παχύσαρκο παιδί αντιμετωπίζει δύο βασικά προβλήματα: από τη μια κινδυνεύει η υγεία του, αλλά ίσως δεν είναι σε θέση να το καταλάβει, και από την άλλη πιθανότατα γίνεται ο περίγελος της παρέας λόγω του αυξημένου σωματικού βάρους.
Με την κακή αυτή ψυχολογία και την πίεση που νιώθει όταν καλείται να αποφύγει πολλούς διατροφικούς πειρασμούς λόγω του διαβήτη, ελλοχεύει ο κίνδυνος να εγκαταλείψει την προσπάθεια και να καταλήξει ένας παχύσαρκος ενήλικας, με ότι κακό συνεπάγεται για την υγεία του αυτή η κατάληξη;
Και βέβαια ελλοχεύει αυτός ο κίνδυνος. Τα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη παρακολουθούνται στενά και γίνεται, ή τουλάχιστον πρέπει να γίνεται συχνή επανεκπαίδευση σε θέματα διαιτολογίου και δραστηριοτήτων. Βλέπετε, η κατανόηση είναι διαφορετική σε κάθε καινούργιο αναπτυξιακό στάδιο. Πέραν όμως της εκπαίδευσης από τον διαβητολόγο ή τον διαιτολόγο η αντιμετώπιση πρέπει να γίνεται και στο επίπεδο της οικογένειας, όπου εκεί πρέπει να συμμετέχει και ο παιδοψυχίατρος για να εξετάσει τι είδους διατροφικές συνήθειες έχει η οικογένεια, τι είδους οικογενειακές σχέσεις υπάρχουν και με ποιους τρόπους υποστηρίζει η οικογένεια το παιδί, δηλαδή θετικούς ή αρνητικούς.
Γιατί είναι σίγουρο ότι η επικριτική στάση απέναντι στο παιδί, η συνεχής εστίαση στο ίδιο θέμα και ο συνεχής έλεγχος επιφέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα μέσω της αντιδραστικότητας που δημιουργούν.
Τα ίδια ισχύουν και για τα παιδιά που δεν έχουν σακχαρώδη διαβήτη, αλλά πρέπει να ελέγξουν το βάρος τους.
Στην εποχή μας οι περισσότεροι γονείς εργάζονται με αποτέλεσμα να μην έχουν τον απαιτούμενο χρόνο και πολλές φορές τη διάθεση να ασχοληθούν ουσιαστικά με τη διατροφή του παιδιού τους. Συνεπώς, τα παιδιά καταλήγουν στα junk foods, τα αναψυκτικά και τα μπισκότα, ενώ δεν έχουν μάθει να κάνουν τις σωστές διατροφικές επιλογές. Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα, ειδικά στα παιδιά με διαβήτη που επιβάλλεται να συμμορφώνονται με τους κανόνες της υγιεινής διατροφής;
Το γεγονός ότι και οι δυο γονείς είναι εργαζόμενοι στη σημερινή εποχή είναι μια ευλογία για αυτούς ως άτομα αλλά και για την οικογένεια, όμως εκ παραλλήλου δημιουργεί προβλήματα. Όλες οι καταστάσεις έχουν τις συνέπειές τους, θετικές και αρνητικές.
Υπάρχουν πειρασμοί για τα παιδιά που είναι και διατροφικοί. Το παράδειγμα της σωστής διατροφής δίνεται από νωρίς στην οικογένεια και από τους δυο γονείς, οι γονείς αποτελούν πρότυπο και σε αυτόν τον τομέα. Η ώρα του φαγητού θα πρέπει να είναι μια ελκυστική λειτουργία που θα υποστηρίζεται από την παρουσία του ενός ή και των δύο γονιών και δεν θα υποσκάπτεται από την παρουσία της τηλεόρασης. Το φαγητό θα πρέπει να είναι απλό, εύγευστο και με φροντισμένη παρουσίαση. Πού και πού ο γονιός μπορεί να επιτρέψει στο παιδί να δοκιμάσει αυτά τα ανθυγιεινά έτοιμα φαγητά για να αποκτήσει δική του εμπειρία και να μη νοιώθει δι αφορετικός από τα άλλα παιδιά. Φυσικά η πληροφόρηση, καθώς και η συζήτη ση γύρω από τη θρεπτική αξία των φαγητών αλλά και η εμπλοκή των παιδιών στη μαγειρική είναι πάντα ωφέλιμες και βοηθητικές. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και για τα παιδιά που έχουν διαβήτη και τις οικογένειές τους, που θα πρέπει επί πλέον να έχουν -και συνήθως έχουν- μια πιο εκτεταμένη εκπαίδευση γύρω από το διαιτολόγιό τους
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του γονέα στη συμμόρφωση ενός διαβητικού παιδιού ή εφήβου με τους κανόνες που οφείλει να ακολουθήσει λόγω του διαβήτη του; Ποια είναι η δική σας καθοδήγηση στους φροντιστές του παιδιού και ποια συμβουλή θα δίνατε σε αυτούς τους ανθρώπους, που δίνουν τη δική τους μάχη για να συμπαρασταθούν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους;
Νομίζω ότι σε κάποιο σημείο της προηγούμενης κουβέντας μας έδωσα κάποιες πληροφορίες ως προς τον ρόλο του γονιού. Το πιο σημαντικό που πρέπει να έχει ο γονιός στο μυαλό του είναι ότι μόνο μέσω μιας καλής σχέσης θα μπορέσει να επηρεάσει το παιδί του θετικά. Η σχέση βέβαια δεν χτίζεται αυτόματα όταν το θέλουμε. Θα πρέπει συνέχεια να τη φροντίζουμε από την αρχή της ζωής του παιδιού.
Θα έλεγα επίσης στον γονιό να κοιτάζει μέσα του και να δει από πού προέρχονται οι δικές του αντιδράσεις.
Γιατί δεν προέρχονται μόνο από το πρόβλημα του παιδιού αλλά και από άλλα θέματα, σχέσεις, βιώματα που έχει ο γονιός και τα οποία βρίσκουν διέξοδο στη σύγκρουση με το παιδί που παραμελεί τον σακχαρώδη διαβήτη. Επίσης να έχει ο γονιός υπ’ όψη του ότι η υπερβολική προστασία και έλεγχος γεννούν τα αντίθετα αποτελέσματα. Τέλος, θα έλεγα να κρατάει την αισιοδοξία του, γιατί οι άνθρωποι εξελίσσονται και σε κάποιο βαθμό αλλάζουν.
Πόσο κοντά σας αισθάνεστε τον κρατικό μηχανισμό στην προσπάθειά σας να επιτύχετε τους στόχους της κλινικής σας;
Είμαστε η πρώτη παιδοψυχιατρική κλινική στη χώρα, από το 1978 και τα τελευταία χρόνια η μόνη πανεπιστημιακή παιδοψυχιατρική κλινική.
Είχαμε πάντα άνεση ως προς τον αριθμό του προσωπικού μας σε αντίθεση με άλλες παιδοψυχιατρικές κλινικές που ιδρύθηκαν πολύ πρόσφατα, οι οποίες πάσχουν από προσωπικό. Θα ήταν ευχής έργο και σε αυτές τις κλινικές, στα νοσοκομεία «Α.
και Π. Κυριακού», Πεντέλης και Σισμανόγλειο να δημιουργηθούν υπηρεσίες διασυνδετικής παιδοψυχιατρικής και μέσω αυτής να υπάρξουν συνεργασίες με τα διαβητολογικά τμήματα ώστε η αντιμετώπιση των παιδιών και εφήβων με σακχαρώδη διαβήτη και των οικογενειών τους να γίνεται μέσα από μια βιοψυχοκοινωνική αντίληψη, δηλαδή με ολοκληρωμένο τρόπο. Μια τέτοια κλινική όπως η δική μας έχει πάντα ανάγκη χορηγίας κονδυλίων για την ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων.
Γενικά όμως μεγάλες ανάγκες υπάρχουν ως προς την ύπαρξη και δημιουργία ιδρυμάτων για την τοποθέτηση παιδιών που χρήζουν προστασίας, τα οποία η αστυνομία ή το δικαστήριο μας φέρνουν στο νοσοκομείο όπου μένουν επί μήνες. Μέσω αυτής της εμπειρίας γινόμαστε μάρτυρες των τραγικών βιωμάτων των παιδιών αυτών και της μεγάλης ανάγκης που υπάρχει η πολιτεία και η εκκλησία να δημιουργήσουν και άλλα ιδρύματα και να στηρίξουν τα ήδη υπάρχοντα.
Η ενασχόλησή σας με τα παιδιά και την ψυχολογία τους, σε τι σας έχει βοηθήσει ως άνθρωπο;
Όταν ασχολείσαι με την ιατρική και τις διάφορες ειδικότητές της, όπως εγώ με την ψυχιατρική, έχεις τη δυνατότητα να καταλάβεις πόσο τυχεροί είμαστε όλοι εμείς είτε σαν άτομα είτε σαν οικογένειες που είμαστε υγιείς και πόσο μεγάλο αγώνα διεξάγουν άλλοι άνθρωποι για την υγεία που εμείς θεωρούμε δεδομένη και αυτονόητη.
Πέραν τούτου η ενασχόλησή μου με το χρόνιο νόσημα υπό τη μορφή του σακχαρώδη διαβήτη με βοήθησε να κατανοήσω βαθύτερα και τολμώ να πω να θαυμάσω τον καθημερινό αγώνα που κάνουν τα παιδιά και οι οικογένειες για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αυτό. Τέλος, όταν ασχολείσαι με την ψυχιατρική, την παιδοψυχιατρική και την ψυχολογία, μπορείς να δεις και να κατανοήσεις τον εαυτό σου και τα βιώματά σου από μια διαφορετική οπτική γωνία. Μέσω της παιδοψυχιατρικής έγινε ξεκάθαρη στο μυαλό μου η τεράστια σημασία για την εξέλιξη του δεσμού και της σχέσης του παιδιού με τους γονείς τα οποία χτίζονται από τις πρώτες μέρες και τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού.
Τεύχος 22 Πατήστε εδώ
