Στον τομέα της έρευνας η κατάσταση είναι απελπιστική, διότι η απουσία βασικών υποδομών και πόρων καθιστά σχεδόν ανέφικτη την επί ίσοις όροις διεκδίκηση χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά ή διεθνή προγράμματα και περιορίζεται σε καθαρά ατομικές προσπάθειες των μελών του ΔΕΠ
→ Ως επικεφαλής της ενδοκρινολογικής κλινικής στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης, θα ήθελα να μας μιλήσετε για τους στόχους και το όραμά σας και να μας καταθέσετε τις κυριότερες δυσκολίες που υπονόμευσαν την εύρυθμη λειτουργία της κλινικής σας και πώς καταφέρατε να τις ξεπεράσετε.
Oι στόχοι του τμήματος περιλαμβάνουν τρεις συνιστώσες. Η πρώτη αφορά την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη ή άλλα ενδοκρινικά νοσήματα τόσο στο διαγνωστικό όσο και στο θεραπευτικό μέρος. Η δεύτερη την αρτιότερη δυνατή εκπαίδευση των φοιτητών και ειδικευόμενων γιατρών στο γνωστικό αντικείμενο της ενδοκρινολογίας και του σακχαρώδη διαβήτη και η τρίτη την έρευνα τόσο σε βασικό όσο και σε κλινικό επίπεδο. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι πολλαπλά, δυσεπίλυτα και κάποιες φορές σχεδόν αξεπέραστα. Στον τομέα της νοσηλείας προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στις επιταγές ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου νομοθετικού πλαισίου που στοχεύει στον εξορθολογισμό των πόρων υγείας, αλλά δημιουργεί τεράστια λειτουργικά προβλήματα που επικεντρώνονται στη μείωση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού και στις δυσχέρειες προμήθειας των αναγκαίων υλικών και φαρμάκων. Στον τομέα της εκπαίδευσης τα προβλήματα εστιάζονται στη διαχρονική απουσία ενιαίου προγραμματισμού μεταξύ υπουργείων υγείας και Παιδείας που θα έπρεπε να έχει προχωρήσει από πολλά χρόνια στη δημιουργία καθαρά πανεπιστημιακών νοσοκομείων με διαφορετικές προδιαγραφές και μικτό στόχο.
Η συνύπαρξη δύο κατηγοριών εκπαιδευόμενων, δηλαδή των φοιτητών και των ειδικευόμενων γιατρών και η απουσία σαφών και ενιαίων προγραμμάτων εκπαίδευσης για τους τελευταίους οδηγεί σε αυτοσχεδιασμούς και προσαρμογές με μετριότατο αποτέλεσμα. Στον τομέα της έρευνας η κατάσταση είναι απελπιστική, διότι η απουσία βασικών υποδομών και πόρων καθιστά σχεδόν ανέφικτη την επί ίσοις όροις διεκδίκηση χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά ή διεθνή προγράμματα και περιορίζεται σε καθαρά ατομικές προσπάθειες των μελών του ΔΕΠ. Η δική μας προσπάθεια στηρίχθηκε κύρια στην εθελοντική προσφορά μεταπτυχιακών φοιτητών και άμισθων επιστημονικών συνεργατών τόσο στην οργάνωση της νοσηλείας των ασθενών όσο και στη βελτίωση των δομών του ενδοκρινολογικού και διαβητολογικού κέντρου του νοσοκομείου που εξυπηρετεί σήμερα πολλές χιλιάδες ασθενών. Στον τομέα της εκπαίδευσης διοχετεύσαμε τους ελάχιστους πόρους στην οργάνωση των εκπαιδευτικών εργαλείων, παρέχοντας στους εκ παιδευόμενους συνεχή ατομική παρουσία στα κλινικά και ερευνητικά δρώμενα του τμήματος και του κέντρου.
→ Πιστεύετε ότι η βόρεια Ελλάδα γενικά διαφέρει ως προς τις παροχές υγείας σε σχέση με την Αττική; Να το πω πιο απλά: πιστεύετε ότι στην Αθήνα τα διαβητολογικά κέντρα, οι κλινικές, γενικά τα νοσοκομεία είναι πιο άρτια οργανωμένα, ή χαίρουν καλύτερης μεταχείρισης από τους κρατικούς φορείς σε σχέση με αυτά της Θεσσαλονίκης;
Όχι, δεν πιστεύω κάτι τέτοιο.
Η οικογένεια των γιατρών που ασχολούνται με τον σακχαρώδη διαβήτη δεν είναι τεράστια. Έχουμε συχνά την ευκαιρία να διαπιστώσουμε από κοινού τις ανάγκες και τις ελλείψεις μας και γνωρίζουμε ότι οι διαφορές που μπορεί να υπάρχουν ανάμεσα στα κέντρα είναι κύρια αποτέλεσμα ατομικών πρωτοβουλιών των προϊσταμένων των κέντρων αυτών και κάποιων περιστασιακών πρωτοβουλιών που εκκινούν από τις εκάστοτε διοικήσεις των νοσοκομείων.
→ Πόσο καλά οργανωμένα είναι κατά τη γνώμη σας τα διαβητολογικά κέντρα στην Ελλάδα και τι πιστεύετε ότι χρειάζεται να αλλάξει από την πλευρά της πολιτείας για την πιο εύρυθμη λειτουργία τους και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ατόμων με διαβήτη;
Πριν πολλά χρόνια διαμορφώθηκε ένα νομικό πλαίσιο λειτουργίας των διαβητολογικών κέντρων και ιατρείων με υπουργική απόφαση και περιέλαβε τις προδιαγραφές ίδρυσης, εξοπλισμού και λειτουργίας των κέντρων αυτών υπό την εποπτεία του Εθνικού Κέντρου Διαβήτη (ΕΚΕΔΙ). Δυστυχώς, η απόφαση αυτή, η οποία -μεταξύ των άλλων- προέβλεπε ικανή στελέχωση και επαρκή εξοπλισμό, παρέμεινε ανεκτέλεστη και τα κέντρα δεν επανδρώθηκαν ποτέ, με αποτέλεσμα την υπολειτουργία τους και την απουσία της συνεργασίας που θα καθιστούσε εφικτή τη χάραξη μιας ενιαίας πολιτικής για το σοβαρό αυτό ιατροκοινωνικό πρόβλημα. Χρειάζεται συνεπώς μια επικαιροποίηση των αποφάσεων εκείνων και επιτέλους η εκτέλεσή τους που θα βελτιώσει σημαντικά τη λειτουργία των κέντρων και ιατρείων του σακχαρώδη διαβήτη.
Ως απαραίτητες προϋποθέσεις θεωρώ την παρουσία, με διορισμό ή μετάθεση, της γραμματειακής υποστήριξης, καθώς και την ενίσχυση των κέντρων με διατροφολόγο και φροντιστή με δυνατότητα υποστήριξης των διαβητικών στο σπίτι. Απαραίτητη επίσης είναι η συντονισμένη παρουσία των ειδικοτήτων υποστήριξης, δηλαδή των καρδιολόγων, των αγγειοχειρουργών, των νευρολόγων και των οφθαλμιάτρων. Αυτή η συνεργασία θα μπορέσει να αποδώσει το αποτέλεσμα που απαιτείται για μια τόσο πολυπρόσωπη νόσο.
→ Σύμφωνα και με τις τελευταίες δυσοίωνες μελέτες και ανακοινώσεις, οι παλαιότεροι φόβοι των επιστημόνων για την εξέλιξη του σακχαρώδη διαβήτη σε πανδημία έγιναν πραγματικότητα. Περισσότερα από 800.000 άτομα νοσούν αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η αύξηση αυτή; Υπάρχει τρόπος να ανακόψουμε την αλματώδη αύξηση του σακχαρώδη διαβήτη;
Θεωρώ ότι ο κύριος λόγος της αύξησης είναι η αλματώδης εξέλιξη μιας άλλης πανδημίας, αυτής της παχυσαρκίας. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 που αποτελεί την κύρια μορφή (>90% των διαβητικών) αποτελεί σοβαρά κληρονομούμενο νόσημα με κύριο παράγοντα επαγωγής του την κακή και υπέρμετρη διατροφή. Για να ανακοπεί η πορεία αυτή, ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί στην εκπαίδευση του πληθυσμού αναφορικά με θέματα διατροφής. Η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να είναι πολύ-επίπεδη και να περιλάβει την οικογένεια, το σχολείο, τις κοινωνικές ομάδες, τα μέσα ενημέρωσης και τη νομοθεσία. Πρέπει η εκστρατεία να έχει ένταση και διάρκεια ανάλογη με την αντικαπνιστική.
→ Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι άρρηκτα συνδεδεμένος και με άλλα νοσήματα, όπως είναι οι δυσλιπιδαιμίες, η παχυσαρκία και η υπέρταση. Συνεπώς, ο ρόλος του θεράποντος γιατρού είναι πολύπλοκος. Υπάρχει τρόπος να οδηγηθεί το άτομο με διαβήτη στη σωστή ρύθμιση, αποφεύγοντας αυτήν την «αλυσιδωτή αντίδραση»;
Όπως ήδη ανέφερα, όλα αυτά τα νοσήματα χαρακτηρίζονται έντονα από πολιτισμικούς παράγοντες. Συνεπώς η εκστρατεία αυτή θα πρέπει να είναι πολύμορφη
→ Συνήθως στα νεοδιαγνωσθέντα περιστατικά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, η πάγια τακτική είναι η χορήγηση αντιδιαβητικών δισκίων. Στην πορεία της νόσου περνάμε στη θεραπεία συνδυασμού και στο τέλος έρχεται η ινσουλίνη. Υπάρχουν όμως αρκετοί συνάδελφοί σας που θεωρούν ότι θα πρέπει να ξεκινήσουν κατευθείαν με ινσουλίνη, αφού ουσιαστικά η μειωμένη έκκριση της συγκεκριμένης ουσίας δημιουργεί το πρόβλημα στον οργανισμό του διαβητικού. Μπορεί να αποφευχθεί αυτή η πορεία ή είναι προδιαγεγραμμένη. Ποια είναι η δική σας αντιμετώπιση στα συγκεκριμένα περιστατικά;
H μεθοδολογία της θεραπευτικής προσέγγισης στον διαβήτη τύπου 2, όπως και σε άλλα πληθυσμιακά νοσήματα καθορίζεται σήμερα από διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες που καταρτίζονται με πολλές μελέτες βασισμένες στα δεδομένα. Ωστόσο, οι οδηγίες αυτές δίδουν ένα αδρό πλαίσιο που δεν είναι πάντοτε το κατάλληλο για τον μεμονωμένο ασθενή. Συνεπώς, ο τρόπος αντιμετώπισης πρέπει να εξατομικεύεται.
Το ιστορικό, η διάρκεια της νόσου, η συμμόρφωση και η στάση του ασθενούς απέναντι στην πάθηση θα καθορίσουν τελικά το σχέδιο θεραπευτικής παρέμβασης, αλλά και την πορεία και έκβαση της νόσου. Σήμερα υπάρχουν πολλά φάρμακα που καλύπτουν όλο το φάσμα του διαβητικού συνδρόμου και επιτρέπουν την επιλογή του κατάλληλου συνδυασμού για κάθε ασθενή. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η αποδαιμονοποίηση της ινσουλίνης και η αναμφίβολα εγκαιρότερη χρήση της βελτίωσε σημαντικά τη ρύθμιση των επιπέδων της γλυκόζης και τη συχνότητα εμφάνισης των χρόνιων επιπλοκών της νόσου.
→ Η εκπαίδευση των φροντιστών του διαβήτη είτε πρόκειται για το νοσηλευτικό προσωπικό του νοσοκομείου είτε και για τον οικογενειακό περίγυρο του ασθενή είναι τελικά δύσκολη υπόθεση. Υπάρχουν τρόποι για να γίνει το πολύτιμο έργο αυτών των ανθρώπων πιο εύκολο και αποτελεσματικό;
Ασφαλώς.
Καταρχάς υπάρχει θέμα αριθμού. Τα άτομα που απασχολούνται στον τομέα αυτό, όπου υπάρχουν, είναι ελάχιστα για να καλύψουν επαρκώς τις ανάγκες των διαβητικών ασθενών. Θα πρέπει τα άτομα αυτά να αποτελούν οργανικά στελέχη των κέντρων και ιατρείων ώστε να επιτρέπεται η άμεση σύνδε ση των δεδομένων με τους θεράποντες και να δημιουργείται με τον τρόπο αυτό ενιαίος άξονας ασθενούς-συμβούλουδιατροφολόγου-ιατρού. Παράλληλα απαιτείται συχνή εκπαίδευση των φροντιστών και οργάνωση σεμιναρίων με τις τοπικές αρχές και μέλη μη-κυβερνητικών οργανώσεων για να υποστηρίζεται το έργο αυτό τεχνικά. Σημαντικός στον τομέα αυτό είναι και ο ρόλος των συλλόγων των διαβητικών ασθενών που προσφέρει εξαιρετική βοήθεια στην προσπάθεια αυτή.
→ Η σωστή διατροφή και τα συχνά μικρά γεύματα αποτελούν λύση εκλογής προκειμένου να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή ρύθμιση. Στην αρχή οι διαβητικοί αισθάνονται «δυστυχείς», γιατί θεωρούν ότι θα πρέπει να διαγράψουν οριστικά από το διαιτολόγιό τους τροφές όπως η σοκολάτα, τα γλυκά, τα τηγανητά, τα χάμπουργκερ και γενικά τα λιπαρά. Τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα για τα παιδιά. Υπάρχει τρόπος να γίνει πιο «ανώδυνη» αυτή η μετάβαση από τον κόσμο της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης στην τακτική των πιο περιορισμένων διατροφικών επιλογών;
Eδώ η απάντηση περιλαμβάνει και πάλι το βασικό στοιχείο της εκπαίδευσης. Ο διαβήτης είναι νόσημα ζωής και ως εκ τούτου η διατροφική πολιτική πρέπει να είναι μακροχρόνια.
Εδώ τον σημαντικότερο ρόλο κατέχει ο διατροφολόγος. Η σύγχρονη διατροφολογία διαθέτει πολλά εργαλεία για σταδιακή προσαρμογή και συνδυασμούς που θα μειώσουν την εξάρτηση του ασθενούς από τα καθιερωμένα διατροφικά πρότυπα και θα μειώσουν τις εκτροπές που οδηγούν στην απορρύθμιση της γλυκόζης και στην ανάγκη θεραπευτικών τροποποιήσεων. Είναι ασφαλώς ένα έργο πολύ δύσκολο, αλλά αποδίδει συχνά εξαιρετικά.
→ Πόσο κοντά σας αισθάνεστε τον κρατικό μηχανισμό στην προσπάθειά σας να ασκήσετε το ιατρικό σας λειτούργημα;
Με την καλύτερη δυνατή διάθεση για κατανόηση των δυσκολιών της οικονομικής συγκυρίας αλλά και με τη βίωση παλαιοτέρων εποχών θα έλεγα πως ο κρατικός μηχανισμός δεν έκανε ποτέ συντονισμένη προσπάθεια προσέγγισης του τεράστιου αυτού ιατροκοινωνικού προβλήματος και με σπάνιες εξαιρέσεις δεν θα έλεγα ότι αισθάνθηκα ποτέ την παρουσία του.
→ Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πείτε μέσα από όλο αυτό το οδοιπορικό σας στα δύσβατα μονοπάτια του σακχαρώδη διαβήτη, ποιο ήταν το λιθαράκι που πιστεύετε ότι βάλατε στην προσπάθεια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των διαβητικών ατόμων;
Πέραν της φροντίδας και της νοσηλείας χιλιάδων διαβητικών ασθενών στα εξωτερικά ιατρεία και την κλινική, καθήκον που επιτελείται από όλους τους συναδέλφους που υπηρετούν το σοβαρό αυτό νόσημα, πιστεύω πως η προσωπική μου ιδιαίτερη συμβολή ασκήθηκε κύρια στον τομέα της εκπαίδευσης τόσο των φοιτητών της ιατρικής σχολής του Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίικης όσο και των νέων γιατρών που εκπαιδεύονται στο αντικείμενο του σακχαρώδη διαβήτη.
Παράλληλα εκτεταμένη υπήρξε και η συμμετοχή του κέντρου στην ενημέρωση του κοινού σε θέματα της νόσου σε συνεργασία με τις διαβητολογικές εταιρείες και τους συλλόγους διαβητικών ασθενών. Τέλος, στον τομέα της έρευνας πιστεύω πως η δημιουργία του εργαστηρίου βασικής έρευνας, που άρχισε να αποδίδει τους πρώτους καρπούς, θα συμβάλει στην παγκόσμια προσπάθεια για ένα καλύτερο αύριο στον διαβητικό ασθενή.
Τεύχος 25 Πατήστε εδώ
