« Στους καθηγητές μου οφείλω το ότι επέλεξα τη νοσοκομειακή ιατρική και την πανεπιστημιακή σταδιοδρομία.
Επίσης, τους οφείλω την αγάπη για την έρευνα αλλά και τον τρόπο που ασκώ την ιατρική. Με το παράδειγμά τους σου εμπνέουν την αγάπη για την ιατρική και τον ασθενή »
Σύμφωνα και με τις τελευταίες δυσοίωνες μελέτες και ανακοινώσεις, οι παλαιότεροι φόβοι των επιστημόνων για την εξέλιξη του σακχαρώδους διαβήτη σε πανδημία έγιναν πραγματικότητα. Περισσότερα από 800.000 άτομα νοσούν αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η αύξηση αυτή; Υπάρχει τρόπος να ανακόψουμε την αλματώδη αύξηση του σακχαρώδη διαβήτη;
Είναι γεγονός ότι η συχνότητα του σακχαρώδη διαβήτη στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια έχει αυξηθεί 3-4 φορές.
Μεγάλη αύξηση παρατηρείται όμως σε όλο τον πλανήτη, οι δε προβλέψεις για το μέλλον είναι ιδιαίτερα δυσοίωνες, καθώς αναμένεται μεγάλη αύξηση της επίπτωσης του διαβήτη στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η αύξηση αυτή οφείλεται στη μεγάλη αύξηση της παχυσαρκίας και την αλλαγή του τρόπου ζωής. Ήδη στην πλειονότητά του ο ελληνικός πληθυσμός είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος. Η καθιστική ζωή και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες, διότι συμβάλλουν στην εμφάνιση παχυσαρκίας, ιδιαίτερα της κοιλιακής ή σπλαχνικής και μειωμένη μυϊκή μάζα, με αποτέλεσμα τη μειωμένη ευαισθησία των ιστών στην ινσουλίνη και την εμφάνιση διαταραχών των λιπιδίων, υπέρτασης, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η μειωμένη ευαισθησία των ιστών στην ινσουλίνη αυξάνει τις ανάγκες του οργανισμού σε ινσουλίνη και οδηγεί σε χρόνια υπερλειτουργία των β-κυττάρων των νησιδίων του παγκρέατος και σε άλλες συνοδές διαταραχές, που με τη σειρά τους σε άτομα με κληρονομική προδιάθεση επιταχύνουν την απώλεια των β-κυττάρων και μειώνουν τον αριθμό τους.
Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η εκδήλωση σακχαρώδη διαβήτη. Η εγκατάλειψη της παραδοσιακής ελληνικής διατροφής που ήταν πλούσια σε δημητριακά, φυτικές ίνες, ελαιόλαδο και ψάρια και η υιοθέτηση δίαιτας πλούσιας σε ζωικά λίπη και απλούς υδατάνθρακες είναι άλλος ένας σημαντικός παράγοντας. Η γήρανση του ελληνικού πληθυσμού συμβάλλει επίσης, στην αυξημένη επίπτωση σακχαρώδη διαβήτη, εφόσον ο διαβήτης τύπου 2 είναι συχνότερος στις μεγαλύτερες ηλικίες. Η πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει να εστιαστεί στην αλλαγή του τρόπου ζωής, δηλαδή στην αλλαγή των διαιτητικών συνηθειών και στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Χρειάζεται να επιστρέψουμε στην παραδοσιακή ελληνική διατροφή, να αυξήσουμε την κατανάλωση δημητριακών, προϊόντων ολικής αλέσεως, χορταρικών, φρούτων, ψαριών και να μειώσουμε την κατανάλωση ζωικού λίπους και απλών υδατανθράκων.
Θα απαιτηθεί χρόνος και οργανωμένη προσπάθεια ώστε οι νέες γενιές από μικρή ηλικία να υιοθετήσουν τις σωστές διατροφικές συνήθειες. Σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας, του σχολείου αλλά και της πολιτείας. Η άσκηση πρέπει να γίνει καθημερινή και η σωματική δραστηριότητα να αυξηθεί σημαντικά. Πρέπει να δοθούν κίνητρα και να εξασφαλισθούν οι προϋποθέσεις ώστε να γίνουν εφικτές αυτές οι αλλαγές στον τρόπο ζωής.
Η ενασχόλησή σας με τον σακχαρώδη διαβήτη ήταν συνειδητή επιλογή ή απόρροια κάποιων συγκυριών ή προτροπών από το οικογενειακό ή φιλικό σας περιβάλλον;
Η ενασχόλησή μου με την ενδοκρινολογία ήταν συνειδητή επιλογή.
Από φοιτητής έδειχνα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ενδοκρινολογία και άρχισα να ασχολούμαι συστηματικά με την αποφοίτησή μου από την ιατρική σχολή της Αθήνας τόσο ερευνητικά όσο και κλινικά υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Μενέλαου Μπατρίνου και του αείμνηστου Σπύρου Πιτούλη. Η μετεκπαίδευσή μου αργότερα στο Joslin Diabetes Center στη Βοστώνη των ΗΠΑ για μια τετραετία, όπου είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ ερευνητικά με τους υποδοχείς και τη δράση της ινσουλίνης, εστίασε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον μου στον σακχαρώδη διαβήτη.
Ως επικεφαλής τμήματος σε ένα από τα σημαντικότερα πανεπιστημιακά νοσοκομεία της χώρας, ποιες ήταν οι κύριες δυσκολίες που συναντήσατε όλα αυτά τα χρόνια της καριέρας σας και πώς καταφέρατε να τις ξεπεράσετε;
Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία και γενικώς τα τριτοβάθμια νοσηλευτικά ιδρύματα πρέπει: α) να παρέχουν εξειδικευμένη γνώση στη διάγνωση και θεραπεία των ασθενών, β) να εκπαιδεύουν φοιτητές, γιατρούς, νοσηλευτικό και άλλο παραϊατρικό προσωπικό και γ) να δραστηριοποιούνται ερευνητικά στο αντικείμενό τους. Υπάρχουν προβλήματα υποδομής, επάρκειας χώρων, στελέχωσης με εξειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό, διαιτολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Η ερευνητική δραστηριότητα χρηματοδοτείται υποτυπωδώς από το ελληνικό κράτος.
Μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης της έρευνας στην Ελλάδα προέρχεται από φαρμακευτικές εταιρείες κι άλλους ιδιωτικούς φορείς, οι οποίοι ουσιαστικά στηρίζουν οικονομικά και τις διάφορες εκπαιδευτικές εκδηλώσεις όπως είναι τα συνέδρια, τα σεμινάρια και τα φροντιστήρια, με στόχο τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των γιατρών. Οι πόροι για την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές της ιατρικής σχολής επιβαρύνουν τον επιβλέποντα καθηγητή. Τα χρήματα για τον εξοπλισμό και τη λειτουργία των ερευνητικών εργαστηρίων πρέπει επίσης να εξευρεθούν από τα μέλη
ΔΕΠ (Διδακτικό και Επιστημονικό Προσωπικό). Πλην όμως, τα χρήματα από
ελληνικά ερευνητικά προγράμματα είναι λίγα και η διεκδίκηση χρημάτων από διεθνή προγράμματα προϋποθέτει ότι το εργαστήριο είναι επαρκώς εξοπλισμένο και διαθέτει προσωπικό που μπορεί ερευνητικά να είναι ανταγωνιστικό προς τα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού.
Πόσο κοντά σας υπήρξαν οι κρατικοί φορείς στην εύρυθμη λειτουργία του τμήματός σας και γενικότερα στην τεράστια προσπάθεια που καταβάλλετε για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη;
Υπάρχει μεγάλη δυσκολία και καθυστέρηση από τους κρατικούς φορείς στην υλοποίηση των αιτημάτων μας.
Είναι εξαιρετικά φειδωλοί στην παροχή προσωπικού και εξοπλισμού. Η αναβάθμιση των εργαστηρίων, του εξοπλισμού και της παροχής υπηρεσιών στηρίζεται σε προσωπικές προσπάθειες των μελών ΔΕΠ του τμήματος. Η διαδικασία ήταν εξαιρετικά αργή και επίπονη.
Ποια είναι η γνώμη σας για τα νέα μέτρα που ανήγγειλε πρόσφατα το υπουργείο Υγείας σε ό,τι αφορά τις μειώσεις των τιμών των φαρμάκων; Θεωρείτε ότι θα υπάρξει πρόβλημα στη διάθεση ορισμένων φαρμάκων που είναι πολύτιμα για τη σωστή ρύθμιση των διαβητικών ατόμων;
Θεωρώ ότι η μείωση των τιμών των φαρμάκων έπρεπε να γίνει βάσει του μέσου όρου των τριών χαμηλότερων τιμών που ισχύουν στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό βέβαια για να γίνει χρειαζόταν κάποια προετοιμασία από πλευράς του υπουργείου.
Υπήρξαν όντως κάποια παροδικά προβλήματα με τις ινσουλίνες μιας εκ των εταιρειών, αλλά φαίνεται ότι έχουν πλέον ξεπεραστεί. Όμως, το υψηλό κόστος στην παροχή υπηρεσιών υγείας σε ό,τι αφορά τον δημόσιο τομέα δεν οφείλεται μόνο στο φάρμακο, αλλά και στις υψηλότερες τιμές με τις οποίες προμηθεύεται τα αναλώσιμα υλικά, τα αντιδραστήρια και τον επιστημονικό εξοπλισμό των νοσηλευτηρίων. Οφείλεται στην κακή οργάνωση του δημόσιου τομέα και στη διόγκωση του ιδιωτικού τομέα. Ο δημόσιος τομέας δεν δαπανά αναλογικά περισσότερα από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το σύνολο όμως των δαπανών δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι υψηλότερο σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Έλληνας αναγκάζεται να προσφεύγει στον ιδιωτικό τομέα και να πληρώνει ο ίδιος το επιπλέον κόστος της νοσηλείας.
Τέλος, στις αυξημένες δαπάνες για την υγεία συμβάλλει σημαντικά και ο μεγάλος αριθμός γιατρών στη χώρα μας, πολλαπλάσιος από τον αριθμό που πραγματικά χρειαζόμαστε. Αυτό αναπόφευκτα οδηγεί από μόνο του στην τεχνητή διόγκωση της ζήτησης και παροχής ιατρικών πράξεων και εξετάσεων.
Συνήθως στα νεοδιαγνωσθέντα περιστατικά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, η πάγια τακτική είναι η χορήγηση αντιδιαβητικών δισκίων. Στην πορεία της νόσου, περνάμε στη θεραπεία συνδυασμού και στο τέλος έρχεται η ινσουλίνη. Μπορεί να αποφευχθεί αυτή η πορεία ή είναι προδιαγεγραμμένη; Ποια είναι η δική σας αντιμετώπιση στα συγκεκριμένα περιστατικά;
Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 είναι νόσος που έχει εξελικτική πορεία και με την πάροδο του χρόνου επιβαρύνεται.
Αυτό οφείλεται στη συνεχιζόμενη απώλεια των β-κυττάρων με ταχύτερους ρυθμούς από ότι συμβαίνει στα άτομα χωρίς διαβήτη, με αποτέλεσμα να μειώνεται συνεχώς ο αριθμός τους και να γίνεται μεγαλύτερη η έλλειψη ινσουλίνης. Στην ταχύτερη απώλεια των β-κυττάρων συμβάλλουν κληρονομικοί παράγοντες που κάνουν: α) τα β-κύτταρα μειονεκτικά και β) τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 να έχουν μειωμένη ευαισθησία στην ινσουλίνη και να χρειάζονται περισσότερη ινσουλίνη σε σύγκριση με τα μη διαβητικά άτομα. Όμως και επίκτητοι παράγοντες όπως η παχυσαρκία, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα, η έλλειψη άσκησης, το χρόνιο stress, η δυτικού τύπου διατροφή συμβάλλουν στην ταχύτερη απώλεια των β-κυττάρων. Αντίθετα, η απώλεια βάρους, η άσκηση και η σωστή διατροφή, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, βοηθούν σημαντικά στη διατήρηση του αριθμού και της λειτουργικότητας των β-κυττάρων. Όσον αφορά την φαρμακευτική αγωγή, τα φάρμακα που μειώνουν τις ανάγκες σε ινσουλίνη, ευαισθητοποιούν δηλαδή τον οργανισμό στην ινσουλίνη, όπως είναι η μετφορμίνη και οι γλιταζόνες, παρέχουν σημαντική προστασία και διατηρούν τον καλό γλυκαιμικό έλεγχο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Επιπλέον, τα φάρμακα αυτά έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν προκαλούν υπογλυκαιμίες. Τα νεώτερα ινσουλινοεκκριτικά φάρμακα, οι αναστολείς της διπεπτιδυλ-πεπτιδάσης IV (γλιπτίνες) και οι αγωνιστές του GLP-1 ενδεχομένως να ασκούν και αυτά προστατευτική δράση και να καθυστερούν την εξέλιξη του σακχαρώδη διαβήτη, όμως δεν έχουμε ακόμα μακροχρόνιες κλινικές μελέτες. Στην κλινική πράξη εκμεταλλευόμαστε τη χορήγηση συνδυασμών αντιδιαβητικών φαρμάκων με διαφορετικό τρόπο δράσης, ώστε με μικρότερες δόσεις να έχουμε καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα και λιγότερες παρενέργειες. Η σωστή υγιεινοδιαιτητική αγωγή και οι συνδυασμοί των φαρμάκων που αναφέρονται παραπάνω, διατηρούν τον έλεγχο για πολλά χρόνια. Στόχος πάντοτε παραμένει η διατήρηση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης <6,5 ή 7% χωρίς υπογλυκαιμίες και αυτό επιτυγχάνεται ευκολότερα με τα φάρμακα που διαθέτουμε σήμερα, χωρίς υπογλυκαιμίες και με μεγάλη ελαστικότητα στα ωράρια των γευμάτων.
Εάν ο στόχος δεν μπορεί να επιτευχθεί με δισκία, τότε πρέπει χωρίς καθυστέρηση να προστεθεί στη φαρμακευτική αγωγή ινσουλίνη. Η χορήγηση μιας δόσης βραδείας δράσεως ινσουλίνης, σε συνδυασμό με τα δισκία μπορεί να διατηρήσει τη ρύθμιση για πολλά χρόνια, χωρίς υπογλυκαιμίες και με πολύ καλή ποιότητα ζωής. Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να προσαρμόζουμε τη διαιτητική και φαρμακευτική αγωγή στον τρόπο ζωής του ασθενούς πολύ καλύτερα από ότι στο παρελθόν.
Η εκπαίδευση των φροντιστών του διαβήτη, είτε πρόκειται για το νοσηλευτικό προσωπικό του νοσοκομείου είτε και για τον οικογενειακό περίγυρο του ασθενή, είναι τελικά δύσκολη υπόθεση. Υπάρχουν τρόποι για να γίνει το πολύτιμο έργο αυτών των ανθρώπων πιο εύκολο και αποτελεσματικό;
Υπάρχουν τρόποι να βελτιωθεί η εκπαίδευση των ατόμων που ασχολούνται με τον σακχαρώδη διαβήτη, καθώς επίσης και των ασθενών και του περίγυρου του ασθενή.
Η κλινική εμπειρία του νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού αποκτάται με την εργασία τους δίπλα σε έμπειρους γιατρούς, νοσηλευτές και διαιτολόγους σε καλά οργανωμένα κέντρα που διαθέτουν και την υποδομή σε χώρους και σε εξοπλισμό. Επίσης, πολύ σημαντική και αποτελεσματική είναι η εκπαίδευση σε ομάδες με τη συμμετοχή των ασθενών και των οικείων τους. Σε αυτήν τη διαδικασία χρειαζόμαστε έμπειρους εκπαιδευτές που να διαθέτουν τον απαιτούμενο χρόνο. Δυστυχώς τα ιατρεία και τα κέντρα δεν διαθέτουν το ανάλογο προσωπικό αλλά και τους χώρους για αυτήν την διαδικασία. Η πολιτεία χρειάζεται να τα ενισχύσει με το απαραίτητο προσωπικό.
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι συχνό νόσημα και συμβάλλει πάρα πολύ στην καρδιαγγειακή νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η πλειοψηφία των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη πεθαίνει από καρδιαγγειακά επεισόδια. Επίσης, είναι γνωστό ότι οι δύο στους τρεις ασθενείς που θα νοσηλευτούν για έμφραγμα του μυοκαρδίου, θα έχουν σακχαρώδη διαβήτη ή παθολογικά ανοχή στη γλυκόζη. Δυστυχώς ένα σημαντικό ποσοστό δεν το γνωρίζει πριν από την εκδήλωση του εμφράγματος ή δεν είχε ενημερωθεί σωστά για τον κίνδυνο που συνοδεύει αυτές τις καταστάσεις ώστε να τεθεί στην απαραίτητη αγωγή.
Στη ζωή σας συναναστραφήκατε με πολλούς ανθρώπους.
Εξέχουσες προσωπικότητες του ιατρικού στίβου, επιστήμονες, φίλους, παιδιά. Τι ρόλο έπαιξε αυτή η έντονη συναναστροφή στην εξέλιξή σας ως επιστήμονα και ως ανθρώπου;
Καταρχάς, οι φωτισμένοι καθηγητές ως επιστήμονες και δάσκαλοι επηρεάζουν τις επιλογές σου αναφορικά με την κατεύθυνση της ιατρικής σου εξέλιξης. Έχουν σίγουρα συμβάλλει στην επιλογή της ειδικότητας, διότι σε έκαναν να αγαπήσεις το αντικείμενό της μέσα από τη διδασκαλία και την κλινική άσκηση. Δεύτερον, γίνονται πρότυπα προς μίμηση. Στους καθηγητές μου οφείλω το ότι επέλεξα τη νοσοκομειακή ιατρική και την πανεπιστημιακή σταδιοδρομία.
Επίσης, στους καθηγητές μου οφείλω την αγάπη για την έρευνα αλλά και τον τρόπο που ασκώ την ιατρική. Με το παράδειγμά τους σου εμπνέουν την αγάπη για την ιατρική και τον ασθενή. Όμως, σημαντική επίδραση στη συνέχεια ασκούν οι συνεργάτες σου, οι ειδικευόμενοι και οι φοιτητές. Είναι μια διαδικασία αμφίδρομη που συνεχίζεται σε όλη την ιατρική σου σταδιοδρομία, σε εμπνέει, σε ενθαρρύνει και σου δίνει το κίνητρο να συνεχίσεις τις προσπάθειές σου για βελτίωση. Η ανταμοιβή σου είναι η αναγνώριση από τους συναδέλφους σου και τους φοιτητές.
Εκτός από επιστήμονας, είστε και άνθρωπος. Πώς αξιοποιείτε τον ελεύθερο χρόνο σας;
Ο ελεύθερος χρόνος είναι ελάχιστος. Οι διοικητικές, νοσηλευτικές, εκπαιδευτικές και ερευνητικές υποχρεώσεις είναι πολλές και χρειάζονται προετοιμασία. Η εξέλιξη της ιατρικής και των βιολογικών επιστημών είναι ταχεία και η προσπάθεια για ενημέρωση πρέπει να είναι συνεχής. Η συμμετοχή σε επιστημονικές εκδηλώσεις επίσης απορροφά σημαντικό μέρος του χρόνου.
Παλαιότερα έβρισκα λίγο χρόνο για το μπάσκετ που είχα ασχοληθεί στα νεανικά μου χρόνια ή για το πινγκ πονγκ. Δυστυχώς τα έχω εγκαταλείψει. Το καλοκαίρι προσπαθώ να κολυμπάω. Τον άλλο χρόνο σε καθημερινή σχεδόν βάση διαβάζω λογοτεχνία, ιστορία, φιλοσοφία ή άλλα βιβλία γενικότερου ενδιαφέροντος. Η μουσική είναι πάντα μια καλή συντροφιά τις ώρες που είμαι στο σπίτι ή ταξιδεύω.
Μου αρέσει το θέατρο, ο κινηματογράφος ή μια καλή εκπομπή στην τηλεόραση
Τεύχος 16 Πατήστε εδώ
